De ene rugpijn is de andere niet!
Heb je klachten ter hoogte van je lage rug bij vooroverbuigen, bij zitten, bij dweilen? Of heb je juist klachten wanneer je een fikse wandeling maakt of wanneer je even moet wachten in de winkel of het postkantoor? Rugklachten kunnen je behoorlijk wat moeilijkheden bezorgen. Volgende informatie kan wel eens handig zijn.
Werking van de rug
De wervelkolom is opgebouwd uit 33 wervels waarvan 7 nekwervels (cervicaal), 12 ruggenwervels (thoracaal), 5 lendenwervels (lumbaal), 5 heiligbeenwervels (sacraal) en 4 stuitbeenwerveltjes. De wervelkolom is S-vormig. De krommingen in deze s-vorm worden aangeduid met de termen kyfose en lordose. Een kyfose is een kromming met de bolle kant richting de achterzijde, zoals in de thoracale en de sacrale wervelkolom. Een lordose is een kromming met de bolle kant richting de voorzijde, zoals in de cervicale en de lumbale wervelkolom.
De wervels zijn als het ware opeengestapeld en worden onderling verbonden door twee belangrijke structuren namelijk de facetgewrichten en de tussenwervelschijven. De facetgewrichten zorgen voor de beweeglijkheid van de rug. De tussenwervelschijven bestaan uit verschillende ringen van vezelig kraakbeen (anulus fibrosus) met in het midden een gelei-achtige kern (nucleus pulposus). Ze zijn enigszins elastisch en dragen zo bij aan de schokdemping / elasticiteit bij gaan en bij lopen.
Spieren, pezen en gewrichtsbanden helpen om de wervelkolom overeind te houden. Dit volgens de principes van TENSEGRITEIT, meer daarover in Bijlage 2 van Body in Peace. Op hun beurt beschermen de wervels het ruggenmerg waarin de zenuwbanen lopen die de hersenen en de rest van het lichaam met elkaar verbinden.
Klachten
Ongeveer 2 op 3 volwassenen lijden zo nu en dan aan lage rugpijn (ter hoogte van de lenden). Dat kan een lichte tot ondraaglijke pijn zijn, soms gepaard met spierkramp, stijfheid, uitstralende pijn naar de benen of tintelingen. Wanneer er geen sprake is van een onderliggende ziekte of infectie, spreken we over biomechanische klachten.
Biomechanische klachten ontstaan meestal door onveilig tillen en bewegen, door overbelasting van de rugspieren en gewrichten of door beschadiging van de gewrichtsbanden. Weinig lichaamsbeweging, een slechte conditie of zwaarlijvigheid kunnen ook lage rugpijn uitlokken of onderhouden.
De vraag of het om een mechanische of andere oorzaak gaat wordt altijd beantwoord door de (huis)arts. Het is de dokter die de diagnose stelt. Wij zullen op basis van deze diagnose een aanpak voorstellen die de beste kansen geeft op een spoedig herstel. Dit gebeurt steeds in samenspraak met de behandelende arts of binnen een interdisciplinair team.
(Multimodaal model = globale aanpak waarbij ook de diverse biologische, psychologische en sociale factoren aan bod komen.)
(Interdisciplinair = team van artsen uit diverse vakgebieden en bewegingsconsulenten die regelmatig overleg houden.)
Hieronder bespreken we enkele biomechanische klachten. Je kent ze bij naam, maar wat is nu een lumbago, een hernia of een spinaalstenose? De meest voorkomende mechanische klachten geven hun moeilijke naam prijs.
Lumbago
Zeventig percent van de mechanische lage rugklachten hebben te maken met lumbago of lumbalgie (= spit, lendenpijn). Vaak gaat het over een overbelasting en een verrekking van de lumbale wervelzuil. Je ervaart dit als een hevige, meestal plots opgekomen pijn onder in je rug. Typisch is dat buigen, tillen en zitten pijnlijk is. Gaan en staan worden vaak beter verdragen. Wij spreken daarom van Flexie Geprovoceerde Rugklachten (FGR) d.w.z. de klachten worden uitgelokt of onderhouden door flexie (= buigen van de lenden).
Discus Hernia
Om uit te leggen hoe overbelasting schade berokkent, gebruiken we het beeld van een tube tandpasta waarbij de nucleus pulposus de pasta voorstelt en de anuli fibrosi (die de nucleus bijeenhoudt) de tube vormen. Wanneer je te hard knijpt op een gesloten (dop dicht) tube zal uiteindelijk de tube openscheuren en komt de pasta er langs de scheuren uit.
Een hernia is een 'uitpuiling' van een tussenwervelschijf van de wervelkolom en wordt dikwijls als HNP benoemd (Hernia Nuclei Pulposi). Hernia's treden meestal op bij de drie onderste lendenwervels (tussen de 4de en de 5de lendenwervel en tussen de 5de wervel en het bekken). De tussenwervelschijf gaat 'uitpuilen' waarbij de buitenste vezelachtige ringen van de schijf 'scheuren' net zoals bij de enkelbanden als je je voet verstuikt. De meest typische klacht bij een lage hernia is dan ook pijn ter hoogte van je lenden en je bekken. Hoesten, niezen en persen kan de pijn doen toenemen omdat de druk in het wervelkanaal wordt verhoogd.
Ischias
De naam van de langste zenuw uit het lichaam is de nervus ischiadicus (heupzenuw of grote beenzenuw). Deze zenuw begint in het ruggenmerg en loopt via je bil/dij langs de achterkant van je been. Vandaar dat de pijn wel begint in de rug maar doorloopt tot in je been. De oorzaak is meestal druk op de zenuwwortels doordat een tussenwervelschijf haar structuur verliest door onveilig gebruik. Afhankelijk van welke zenuwwortel er precies bekneld raakt kunnen er verlammingsverschijnselen van bepaalde spieren en gevoels-stoornissen in het overeenkomstig gebied optreden. De pijn 'steekt' en kan licht tot hevig zijn. Andere symptomen zoals een branderig tot verdovend gevoel of tintelingen, gepaard gaand met spierzwakte, spierkramp in je been, voet of tenen en verminderde reflexen in je knieen en enkels kunnen eveneens voorkomen.
'Ischias' is in zekere zin een verder stadium van 'lumbago'. Dat kunnen we duidelijk merken bij bevraging van de patient: 90% van patienten met ischias heeft ooit een lumbago gehad. Preventie (we noemen dat secundaire preventie omdat er reeds een kwetsuur was) kan dus heel wat leed voorkomen. Een bedachtzaam en rugveilig bewegingspatroon is de eerste stap.
Degeneratieve processen van de kleine gewrichtjes (facetartrose)
Door het verminderd functioneren van de tussenwervelschijven ontstaan er degeneratieve processen van de facetgewrichtjes. Deze problemen zijn aan de leeftijd gerelateerd. Ze komen meestal pas voor na je vijftigste.
Je kunt precies dezelfde pijnen en klachten hebben als bij de hierboven vermelde aandoeningen, doch ze doen zich in een andere context voor. Nu zal gaan en staan vaak meer problemen geven dan zitten of buigen. We spreken daarom van Extensie Geprovoceerde Rugklachten (i.p.v. flexie). Het strekken (holler maken) van je lenden doet pijn. Deze klachten worden dan ook anders aangepakt. (Degeneratie = verminderde sterkte van een weefsel bij het ouder worden.)
Spinaalstenose
Als we de wervelzuil blijven (sterk) belasten in deze gedegenereerde toestand duiken vaak nog een aantal andere verschijnselen op. Deze krijgen de verzamelnaam: Lumbale Spinale Stenose (kortweg LSS).
Het betreft een degeneratieve vernauwing van het spinaal kanaal zelf, de centrale ruimte waar het ruggenmerg zich in bevindt (centrale stenosis) of een vernauwing van de zenuwkanalen, de ruimte waarlangs de zenuwbanen het ruggenmerg verlaten (foraminale stenosis).
Deze stenoses worden veroorzaakt door vergroeiïngen, woekeringen, van beenderweefsel of weefsel van de ligamenten.
Er zijn twee vormen van LSS namelijk de congenitale vorm en de verworven vorm. De congenitale vorm (aangeboren) is relatief zeldzaam en komt voor op jonge leeftijd (dikwijls reeds tussen 30 en 40 jaar), de verworven vorm is niet zo zeldzaam en komt eerder voor als je ouder bent dan 60 jaar.
Bij spinaalstenose heb je doffe tot hevige scherpe pijn in de rug of in je billen/ dijen die beginnen bij wandelen of een andere fysische activiteit waarbij je de wervelkolom strekt of hol gebruikt, de pijn straalt uit naar een of beide dijen en onderste ledematen. Zestig percent van de patienten hebben bilateraal (= zowel links als rechts) pijn, voosheid, krachtsvermindering of paresthesia (= gevoelsstoornissen zoals voosheid en tintelingen) in de onderste ledematen, de symptomen verdwijnen of verbeteren bij flexieactiviteiten, zoals bij zitten en ook bij liggen.
Patiëntenfoldertje: wie meer wil weten over spinale stenose kan het patiëntenfoldertje downloaden als PDF file: Lumbale Spinale Stenose.
Aanpak
De meeste lage rugklachten herstellen spontaan, maar wanneer je de oorzaak (meestal een foute manier van bewegen of ongezonde leefgewoonte) niet aanpakt, is de kans op herval groot (meer dan 60 % hervalt binnen de zes maanden, ongeacht de 'behandeling), de aandoening wordt steeds erger (eerst wat 'spierpijn', dan een 'lumbago', daarna een 'ischias).
In de bewegingspraktijk maken we onderscheid tussen acute, subacute en chronische lage rugpijn.
(Acute lage rugpijn = rugpijn minder dan 6 weken aanhoudende, Subacute lage rugpijn = rugpijn die reeds meer dan 6 weken aanhoudt, maar niet langer dan 12 weken, Chronische lage rugpijn = al meer dan 12 weken).
Acute rugpijn
Acute rugpijn is meestal te wijten aan overbelasting (mechanische klacht). In de meeste gevallen gaat het hier over schade van de weke delen. (Weke delen = het betreft hier voornamelijk spieren, ligamenten, vezels). De pijn is een positief signaal als verwittiging dat er schade kan optreden als je niet oppast. Acute klachten kunnen chronisch worden indien waarschuwing genegeerd wordt.
Pijndemping
Je voelt rugpijn en je ervaart dit - niet als een verwittiging - maar als de klacht op zich. Dat is menselijk en we zullen er dan ook trachten voor te zorgen dat je zo snel mogelijk minder of geen pijn meer voelt. Dat doen we op verschillende manieren: enerzijds door je doorvoelde, veilige houdingen en bewegingen aan te leren die minder pijn veroorzaken, anderzijds door pijndempende technieken.
Doorvoelde, veilige houdingen en bewegingen: je hebt bv. vooral pijn bij het naar voren buigen en toch moet je elke morgen je kousen aantrekken, je schoenen aandoen, enz. We leren je deze handelingen op een andere, veilige manier uit te voeren om zo pijnklachten te vermijden. Daarom zullen we bij het intake-gesprek altijd nagaan welke houdingen en bewegingen de pijn uitlokken.
Pijndempende technieken zoals massage, TENS, kunnen als ondersteuning aangeboden worden, doch steeds binnen een breder kader omdat ze op zich geen invloed hebben op het verloop van het letsel, noch op het recidief (terug hervallen) daar ze niets doen aan de werkelijke oorzaak nl. de onveilige houdingen of bewegingen. (TENS = Transcutane Elektrische Neuro Stimulatie als pijndemping.)
We denken dat het weinig baat heeft om je een halfuur of een uur pijndemping te geven als je daarna (de andere 23 uren van de dag) je rug terug overbelast (met pijn en verergering van de klachten als gevolg). Belangrijk hier is dat je het model belasting- belastbaarheid begrijpt (zie begrippen) en dat je beseft dat - na een kwetsuur - eenvoudige activiteiten die je voordien zonder problemen kon doen, nu belastend kunnen zijn.
Begrijpen hoe de pijn ontstaat
Als je begrijpt waarom je pijn hebt, ben je meer gemotiveerd om er voor te zorgen dat de oorzaak ervan aangepakt of voorkomen wordt. En dat is goed nieuws voor het natuurlijk herstel en voor de gezondheid van je rug in de toekomst.
We leggen je steeds uit hoe je kwetsuur is ontstaan in een verstaanbare, overzichtelijke (ook visuele) taal en vooral wat je zelf kan doen om kwetsuren te voorkomen.
Oefeningen
Bij acute rugpijn zijn oefeningen (het herhaald uitvoeren van specifieke bewegingen) niet nuttig. Oefenen is pas zinnig als het veilig kan gebeuren. Het is veilig als het doorvoeld kan gebeuren, vanuit veilige voorwaarden. Pas als de dagelijkse bewegingen veilig en geautomatiseerd kunnen worden uitgevoerd, kan oefenen bijdragen tot het verbeteren van de algemene conditie en tot verminderen van een recidive.
Rugscholing
In de bewegingspraktijk noemen wij dit rugmanagement omdat het meer is dan scholing. We werken volgens het Scandinavisch model waarbij getracht wordt om door operante conditionering het gedrags- en bewegingspatroon te veranderen.
Operante conditionering wil zeggen dat men al handelend leert, dus niet enkele keren voor- en nadoen maar echt inoefenen tot het nieuw (veilig) bewegingspatroon je tweede natuur wordt. Dat wordt zeer praktisch aangeleerd: hoe je kousen aantrekken, zitten aan tafel, uit bed komen, iets uit de kast halen enz. Tot je lichaam het verstaat, en dat is wat anders dan tot jij het 'verstaat'.
Rugscholing op zich zal de kwetsuur niet herstellen (dat doet de natuur wel als ze de kans krijgt) maar het zorgt er voor dat je je rug zo weinig mogelijk belast tijdens de herstelperiode en vooral dat je de klacht niet verergert of onderhoudt.
Rugmanagement (rugscholing + aandacht) betekent dat je leert te aanvaarden dat je in een situatie verkeert die je vraagt (of dwingt door pijn) om 'aandacht' te schenken aan de boodschappen die de natuur je op dat moment geeft. Aandacht schenken of bedachtzaam zijn is niet hetzelfde als voorzichtig zijn. Voorzichtig zijn gaat meestal over het vermijden van activiteiten, bv. ik heb pijn bij tillen dus vermijd ik alle situaties waarbij ik moet tillen. Op die manier kan je niet meer functioneren in je dagelijks leven. Als je daarbij steeds minder gaat bewegen, dan is het gevolg hiervan dat je conditie vermindert met als gevolg een moeilijker herstel. En dat is dus niet goed.
Bedachtzaamheid gaat over 'de manier waarop' (the means whereby) je dagelijkse activiteiten uitvoert zonder klachten uit te lokken, bv. hoe kan ik toch dingen tillen/verplaatsen zonder mijn rug te belasten? Het is precies die manier van denken en doen die meerwaarde geeft aan de rugscholing.
Algemeen advies bij acute rugpijn
Actief blijven, zo snel mogelijk de normale activiteiten heropnemen is de boodschap. Bedrust is niet aangewezen, tenzij specifiek door je arts voorgeschreven. Vermijd handelingen die pijn uitlokken of onderhouden of handelingen die zwaar belastend zijn voor de rug, gebruik alternatieve rugveilige houdingen of bewegingen om je taken uit te voeren.
Subacute rugpijn
Ons behandelplan is in grote lijnen hetzelfde als bij acute rugklachten, maar hier zijn veilig en bewust actief zijn sterk aangewezen, minstens 30 minuten per dag (mag ook in 3 maal 10 minuten uitgevoerd worden). Alle grote spiergroepen moeten worden aangesproken.
Rekeninghoudend met je beperkingen, wordt een aangepast schema uitgewerkt. Het is zo dat je de veilige bewegingen niet enkel in de praktijk uitvoert, maar ook thuis en op het werk. Daarnaast zullen we nagaan of er in je directe omgeving factoren zijn die je rugpijn uitlokken of onderhouden, zoals een verkeerd ingestelde bureau- of autostoel. Soms kunnen kleine ergonomische aanpassingen een groot verschil maken.
Om je te (blijven) motiveren nemen we notitie van de vorderingen van de oefenintensiteit en passen we het programma regelmatig aan.
Verder: volg de algemene raadgevingen bij rugpijn goed op zoals een veilig bewegingspatroon, voldoende beweging. Let op je gewicht en tracht minder of niet te roken. Roken is immers een grote oorzaak van rugklachten (Nachemson, Zweden).
Chronische rugpijn
Als je lang pijn hebt, en daardoor een aantal activiteiten vermijdt of niet meer kunt doen, wordt het verloop van de aandoening en het herstelproces beinvloed door andere factoren dan de louter biomechanische. Je klacht zal inwerken op je stemming waardoor de kans bestaat dat je neerslachtige gevoelens krijgt. Je ziet geen verbetering en soms geen toekomst meer. Door de neerslachtigheid zal je je klacht sterker aanvoelen. Zo kom je in een vicieuze cirkel terecht. Dit is ook de reden waarom vele patiënten niet meer willen oefenen. In ieder geval zien we dat de manier waarop mensen hun doel willen bereiken ongepast en onveilig is. Dit trachten we alvast te corrigeren vooraleer we starten met een oefenprogramma.
Ondertussen komen er andere problemen om de hoek kijken. Je kan niet meer wat je vroeger kon en je hebt meer hulp nodig. Je kan niet altijd deelnemen aan de normale activiteiten van het gezin of de omgeving en daarvoor is niet altijd begrip. Soms is het zo erg dat je werkombekwaam wordt.
Om je te helpen, moeten de diverse factoren die het herstel beinvloeden of bemoeilijken aanpakt worden. Daarom wordt er bij chronische rugpijn zoveel mogelijk gewerkt volgens het multimodaal model en binnen een interdisciplinair team.
Bij chronische rugpijn werken wij met (sub)doelen, bijvoorbeeld het kunnen hervatten van dagelijkse activiteiten zoals zelf boodschappen doen, licht huishoudelijk werk, enz. en zorgen we ervoor dat je langzamerhand meer mogelijkheden krijgt om actief te zijn. Daarnaast helpen we je om beter om te gaan met je klacht (kijken naar wat je wel nog kan en niet zozeer naar wat je niet meer kunt) en begeleiden we je om (terug) aan het werk te gaan.
Meest gestelde vragen bij lage rugklachten
Is bedrust aangewezen?
Eigenlijk niet, tenzij uitdrukkelijk voorgeschreven door je arts. Bij (lange) bedrust bestaat de kans dat de spieren van je rug verder deconditioneren en dus nog minder hun taak aankunnen. Het herstel zal langer duren.
Uit onderzoek blijkt dat je beter zo snel mogelijk je gewone activiteiten herneemt (in ieder geval zeer uitzonderlijk meer dan 3 dagen bedrust). Wees bedachtzaam: vermijd bewegingen en houdingen die je pijn geven of die je rug belasten. Leer eventueel veilige bewegingen aan bv. om je aan te kleden of om voor de kinderen te zorgen.
Moet ik buikspieroefeningen doen voor een sterke rug?
Vaak raadt men bij rugklachten aan om de buikspieren te versterken. We denken dat het versterken van buikspieren niet zinnig is. Sommige oefeningen zijn zelfs af te raden omdat ze de druk in de tussenwervelschijf verhogen (vaak zelf de oorzaak van de rugklachten). Om goed te bewegen heb je goed en juist belastbare been- en rugspieren nodig en deze moeten zo snel mogelijk juist aan de slag (kunnen dan meer belasting aan). Wil je toch buikspieroefeningen doen, vraag dan zeker advies. In de bewegingspraktijk wordt een specifiek programma rugsparende buikspieroefeningen aangeleerd. Goed voor je buik en veilig voor je rug.
Is mijn rug nu een zwakke plek?
Je voelt geen pijn meer en geniet terug volop van je leven. Het blijft echter knagen: komt de pijn terug, is mijn rug nu de zwakke plek? Misschien, maar je kan er zelf veel aan doen.
Als je weet dat de meeste rugklachten veroorzaakt of onderhouden worden door een slecht bewegingspatroon of door verkeerde houdingen, dan valt er heel wat te voorkomen. Het kost weinig en na een tijdje worden de aangeleerde rugveilige houdingen je tweede natuur.
Verder gelden hier ook de algemene regels: leef zo gezond mogelijk. Zorg dat je elke dag beweegt (1/2 uurtje flink stappen is al heel wat), eet gezond, ontspan je (en ook je rug) en slaap voldoende.
Men zegt dat stress rugpijn kan geven, is dat juist?
Stress kan inderdaad rug- en ook nekpijn uitlokken of onderhouden. Dat komt omdat je, als je gestresseerd bent, je een 'verkrampte' houding aanneemt en daardoor je rug overbelast. Daarom gebruiken we liever het woord STRAIN dan STRESS. Dr. Selye die het eerst het woord stress heeft gebruikt in de geneeskunde (1936) zag vier jaar later zijn fout in... maar het was te laat. Strain betekent vervorming. Deze vervorming gebeurt echter onbewust. Het is dus niet de stressor (de uitlokkende factor) die rugpijn geeft. De verkorte, verkrampte, vervormde houding die je erdoor (progressief) aanneemt is de boosdoener. Als je dat inziet ben je al een stap vooruit. Je kan op je houding letten en je leren ontspannen door ons programma DoorvoeldBewegen. Tracht in ieder geval de oorzaak van de spanningen op te lossen, wij zoeken samen naar oplossingen. zie ook de site www.doorvoeldbewegen.be.
Moet ik er leren mee leven?
Mensen die reeds langdurig rugpijn hebben (we noemen het chronisch wanneer de pijn langer dan 12 weken aanhoudt) hebben tal van therapieën doorlopen zonder dat de pijn echt volledig verdwijnt. Soms krijgen ze te horen dat ze er moeten 'leren mee leven'. Is dat zo?
Niet in de zin dat je aan je lot wordt overgelaten. Men wil daarmee vaak aangeven dat de manier waarop men als patiënt met de klacht omgaat veel kan bijdragen tot een beter comfort. Als men zich bv. door de naaste omgeving gesteund voelt (men kan er over spreken en men krijgt de hulp die nodig is) dan zal men de klacht beter accepteren (en minder gespannen of verdrietig zijn). Wordt men echter teveel gespaard (men beklaagt je voortdurend, men neemt je alle werk uit handen, men behandelt je als 'mindervalide'), dan zal jij je na een tijdje ook zo gedragen.
Neem dus zelf je leven in eigen hand. Overleg met je omgeving en aanvaard de hulp die nodig is (soms is dat moeilijk) maar tracht vooral de dingen te doen die wel nog mogelijk zijn of doe ze op een andere, veilige manier. Volg de algemene adviezen bij rugpijn goed op.
Geef de pijn een plaats(je) in je leven, maar niet je hele leven. We hebben een speciaal reconditioneringsprogramma voor mensen met chronische pijn dat goede resultaten geeft. Het kan worden opgestart nadat je veilig hebt leren bewegen, na DoorvoeldBewegen. Contact met lotgenoten kan je helpen om beter om te gaan met de pijn.
Wat is belangrijk bij (aanhoudende) lage rugklachten?
Vooreerst willen we enkele bevindingen uitleggen die we belangrijk vinden.
De natuur geneest enkel wanneer ze daartoe de kans krijgt: rugpijn - en we hebben het hier over een biomechanische rugklacht - is een positief signaal. Pijn waarschuwt ons dat er gevaar dreigt en dat we ons zullen (blijven) kwetsen als we ons gedrag niet veranderen. Een voorbeeld: we tillen een te zware stoel en voelen het dadelijk in onze rug. We worden aangemaand om voorzichtiger te zijn. Wanneer we ons gedrag veranderen zal de natuur in de meeste gevallen zorgen voor een (natuurlijk) herstel. We kunnen dit herstel bespoedigen, uitlokken, via DoorvoeldBewegen. Door de gepaste aandacht voor wat goed is. Dat is iets anders dan aandacht voor het ontwijken van wat pijn doet. Het omgekeerde van fout... is daarom nog niet juist.
Acuut kan chronisch worden.
Men ziet dikwijls dat er weinig of geen relatie is tussen de klacht zelf en wat men kan waarnemen op bv. de RX-beelden. Dat komt omdat het bij rugpijn meestal gaat om beschadiging van weke delen.
Rugklachten worden steeds erger wanneer men hervalt: patiënten met ischias hebben in 90% van de gevallen eerst een lumbago gehad.
Acute klachten kunnen chronisch worden wanneer we blijven volharden in een foutief leef- en bewegingspatroon. Chronische klachten zijn niet alleen moeilijker te behandelen, ze hebben daarnaast een grote psychologische en sociale impact. Denk maar hoe je je voelt na een dag lang pijn en wat het voor het gezin kan betekenen als je daardoor een aantal taken niet meer kunt uitvoeren.
Actief meewerken helpt.
Je weet het misschien niet, maar alle studies wijzen er op dat de manier waarop men met zijn aandoening omgaat veel kan bijdragen tot een spoedig herstel of tot het snel hernemen van de dagelijkse activiteiten. Wie actief meewerkt, heeft de beste uitkomstmogelijkheden (dwz de beste kansen op een spoedig herstel). Dat kan door de adviezen die je krijgt toe te passen, door de oefeningen - we noemen het liever études daar het om een leerprogramma gaat - te doen die je aangeleerd worden, enz. En dat niet alleen tijdens het (half)uurtje in de praktijk maar ook - en vooral - tijdens de 23 en 1/2 andere uren van de dag. We noemen dat het 24-uur-model en een pro-actief beleid. Als boutade stellen we wel eens: ook tijdens je slaap ben je lang, breed en diep.
Referenties
Download hier het foldertje Lumbale Spinale Stenose
de_lumbale_spinale_stenose.pdf
© 2021 – Jan b Eyskens